Wraz z rozwojem cywilizacji odsetek kobiet i mężczyzn w wieku rozrodczym, których dotyczą problemy z płodnością istotnie wzrósł (1). Powszechny dostęp do taniej, przetworzonej żywności i siedzący tryb życia spowodował rosnący lawinowo odsetek otyłości, w związku z tym odpowiednie działania w tym kierunku należy podjąć o wiele wcześniej.

Właściwe nawyki żywieniowe i odpowiedni styl życia w znaczący sposób determinują zdolność do poczęcia zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Masa ciała i wskaźnik BMI również wpływają na wiele procesów związanych z płodnością.

Dbałość o wysycenie organizmu w niezbędne składniki jest szczególnie ważne. Odpowiednio zbilansowana, urozmaicona dieta, suplementacja, unikanie używek i utrzymywanie prawidłowej masy ciała mogą w istotnym stopniu wpływać na zwiększenie stopnia płodności. W jaki sposób można o to zadbać? Na co zwrócić uwagę?

W jaki sposób masa ciała wpływa na płodność?

• NADWAGA I OTYŁOŚĆ U KOBIET – MA WPŁYW NA KAŻDYM etapie procesu reprodukcji kobiety, począwszy od zajścia w ciążę, a skończywszy na powikłaniach ciąży, porodu i połogu:

– wzrost ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego, zakrzepicy,

– utrudnione monitorowanie USG płodu,

– powikłania kliniczne, wyższy odsetek cięć cesarskich,

– zaburzenia owulacji,

– zaburzenia hormonalne, które polegają między innymi na obniżeniu wydzielania FSH, LH i zmniejszonej sekrecji progesteronu przez ciałko żółte

 

Badania wskazują również, że otyłość dziewcząt w okresie dojrzewania istotnie zmniejsza ich szansę na zajście w ciążę i posiadanie potomstwa w późniejszym wieku (2) .

Za główną przyczynę niepłodności u otyłych kobiet uważa się insulinooporność i hiperinsulinemię (3,4). Wskazuje się również niedoczynność tarczycy jako kolejną (zaburzenia hormonalne – w tym cyklu miesiączkowego).

• ZBYT NISKA MASA CIAŁA U KOBIET

– Wystąpienie zaburzeń hormonalnych ze względu na niedobór tkanki tłuszczowej,

– Zaburzenia cyklu miesiączkowego, brak owulacji,

– Obniżony poziom libido,

– Ryzyko obniżonej masy ciała noworodka.

• NADMIERNA MASA CIAŁA U MĘŻCZYZN

U mężczyzn z BMI> 30 wiąże się 3x większe ryzyko niepłodności. Liczne badania wykazują, że nieprawidłowe parametry nasienia pojawiają się częściej u mężczyzn z nadwagą (BMI >25).

– podwyższony poziom markerów stanu zapalnego w płynie nasiennym i niższą jakość nasienia,

–  niższe stężenie nasienia, niższa całkowita liczba plemników oraz mniejsza liczba ruchliwych,

– niższy poziom testosteronu.

W przypadku płodności mężczyzn niedoczynność tarczycy również może wykazywać niekorzystne działanie (zaburzenia funkcji jąder, jakości nasienia, spadek libido) (5,6,7,8,9).

Jak sposób żywienia wpływa na płodność?

• Odpowiednia ilość kalorii w diecie – zarówno ich przewlekły niedobór, jak i nadmiar wykazują niekorzystnie działanie (niedowaga wiąże się z zatrzymaniem cyklu miesiączkowego, otyłość m.in. z zaburzeniami wydzielania hormonów),
• Zawartość składników odżywczych – ilość i stosunek dostarczanych witamin, składników mineralnych wpływa m.in. stopień wysycenia organizmu w ważne dla procesów związanych z zapłodnieniem i utrzymaniem ciąży,
• Właściwe nawodnienie,
• Unikanie toksycznych i szkodliwych substancji w pokarmach.

Wpływają one na skład ciała i ryzyko otyłości lub niedowagi, zapłodnienie, utrzymanie ciąży, zdrowie kobiety i dziecka w przyszłości oraz na samopoczucie.

Ważne składniki odżywcze w diecie propłodnościowej

Dieta stosowana przez kobietę w trakcie planowania oraz podczas ciąży powinna zapewnić jak najlepsze warunki dla jej rozwoju. Należy pamiętać o zalecanej suplementacji i rozważyć dodatkową (szczególnie w przypadku, gdy będzie niewystarczająca dla pokrycia zapotrzebowania kobiety ciężarnej i płodu w niektóre składniki pokarmowe np. na diecie wegańskiej). Dawki witamin i mikroelementów dostosowane powinny być do sposobu żywienia (aby uniknąć przekroczenia dawek bezpiecznych).

W przypadku mężczyzny jest podobnie – dieta stosowana przed próbami poczęcia może m.in. wysycić jego organizm w ważne dla procesów płodności składniki i wpłynąć na wskaźnik BMI.

Warto sięgać po produkty bogate w :

– cynk (żółtko jaja, chude mięso, kasze gruboziarniste, orzechy, ryby morskie, ostrygi),

– selen (mięso, orzechy brazylijskie, fasola, soczewica, soja, ryby, ryż brązowy, pieczywo pełnoziarniste),

– wit. C (czerwone – szczególnie papryka – i zielone warzywa, porzeczki, dzika róża),

– wit. E (awokado, kasza gryczana i jęczmienna, orzechy, jarmuż, zielony groszek, tłuszcze nierafinowane),

– Produkty zawierające kwasy tłuszczowe omega-3 (olej lniany, siemię lniane zmielone np. w koktajlu, orzechy włoskie, sardynki, łosoś, halibut, makrela),

– Produkty zawierające izoflawony (soja, fasole, soczewica) i polifenole (kakao naturalne, ciemne winogrona, zielona herbata, jagody, borówki, aronia, jeżyny, brokuły).

Zalecana suplementacja dla kobiet w przygotowaniu do ciąży*:

• kwas foliowy – 400mcg/dobę – 6 tyg. przed i do końca 3 miesiąca 400 mg (obniżenie ryzyka wady cewy nerwowej); W przypadku kwasu foliowego zaleca się podaż zmetylowanej formy. W przypadku kobiet posiadających zmutowane geny regulujące przemiany homocysteiny należy rozważyć suplementację metafoliną (zredukowaną formą folianów). Dodatkowo u kobiet z insulinoopornością warto rozważyć włączenie suplementu kwasu foliowego w połączeniu z inozytolem – przy regularnym stosowaniu następuje zwiększenie wrażliwości na insulinę, co z kolei poprawia regularność i funkcje owulacji.

• jod – 200 mcg/dobę;
• witamina D3 – 2000 j.m./dobę
• kwasy omega-3 (DHA, EPA) – od 600 do 1000mg/dobę;
• żelazo – 18mg/dobę;
• magnez – zależnie od wskazań i stopnia niedoborów od 200-1000mg jonów magnezu na dobę (10,11).

*dawkowanie suplementów powinno być zawsze konsultowane z lekarzem po wykonaniu stosownych badań.

Praktyczne wskazówki – na co zwrócić uwagę?

• Zadbanie o obecność w diecie ważnych składników już w okresie przedkoncepcyjnym,
• Normalizacja masy ciała, prewencja otyłości i niedowagi – dążenie do prawidłowego BMI (przed ciążą, w ciąży nie jest zalecane odchudzanie),
• Dbałość o odpowiednią ilość snu i relaks,
• Korzystanie z kompleksowej opieki – lekarza prowadzącego, ginekologa, dietetyka

Bibliografia:

1. MZiOS: Narodowy Program Zdrowia na lata 2007–2015. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2007.
2. Lech M., Otyłość a ciąża, poród i stan zdrowia w późniejszym okresie życia kobiety, Ośrodek Badań nad Płodnością i Niepłodnością w Warszawie, Via Medica 2010, (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 37–45 https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/viewFile/28735/23504 (1)
3. Wickiewicz D., Zimmer M., Otyłość a problem niepłodności u kobiet, Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, Tom 1 zeszyt 2, 138-140, 2008
4. Hajduk M., Wpływ masy ciała na płodność u kobiet, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2012, tom 8, nr 3, 93–97
5. Weimin Fan i wsp. Obesity or Overweight, a Chronic Inflammatory Status in Male Reproductive System, Leads to Mice and Human Subfertility. Frontiers in Physiology, 2018
6. Hajshafiha M i wsp. Association of body mass index with some fertility markers among male partners of infertile couples. Int J Gen Med 2013;6:447-51
7. Fariello RM i wsp. Association between obesity and alteration of sperm DNA integrity and mitochondrial activity. BJU Int 2012;110:863-7.
8. Hammiche F i wsp. Body mass index and central adiposity are associated with sperm quality in men of subfertile couples. Hum Reprod 2012;27:2365-72.
9. Miguel Angel Rosety i wsp., Exercise improved semen quality and reproductive hormone levels in sedentary obese adults. Nutr Hosp. 2017; 34(3):608-612
10. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów podczas ciąży https://nekk.pl/klienci/smartpharma/www/public/files/stanowisko_ekspertow.pdf
11. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących (2)